O Banatu
Geografske i socijalno – ekonomske karakteristike
Banat, kao geografski ali i istorijski značajna teritorija, danas čini teritoriju triju zemalja: Rumunije, Mađarske i Srbije. U Republici Srbiji Banat čini, zajedno sa Sremom i Bačkom, teritorijalni deo Autonomne Pokrajine Vojvodine. Prema poslednjim statističkim podacima iz 2011. godine, ukupan broj stanovnika u Vojvodini iznosi 629.167, što čini oko 8.575% od ukupnog broja stanovnika u Srbiji i 32.56% od ukupnog broja stanovnika u Banatu.
Teritorija Banata sačinjavaju tri administraivne celine: Južni Banat, Centralni Banat i Severni Banat, ukupno petnaest opština i četiri grada: Kikinda, Vršac, Pančevo i Zrenjanin. Samo Severni Banat čine 5 opština i jedan grad, u Centralnom Banatu nalaze se 4 opštine i jedan grad, a u Severnom Banatu su šest opština i dva grada. Od toga tri opštine Severnog Banata geografski pripadaju Bačkoj, ali su u administrativnom smislu sastavni deo Severnobanatskog okruga. Gustina naseljenosti je 73 stanovnika po km2.
Banat je oduvek bio centar istorijskih događaja i migracija stanovništva.
Multikulturalnost jeste osnovna karakteristika koja razlikuje Banat od ostalih regija. Banat je, sa etničke i religijske tačke gledišta, jedna od najheterogenijih regija u Evropi. Za razliku od zemalja Centralne i Istočne Evrope ovde Srbi, Mađari, Nemci, Hrvati, Slovaci, Rumuni, Rusini, Makedonci, Bunjevci, Česi, Bugari, Slovenci, Šokci, Romi, Grci, Albanci, Poljaci, Rusi i Ukrainci koegzistiraju i žive zajedno vekovima unazad. Tragovi različitih kultura koje su na ovom prostoru postojale vidljive su u svim opštinama i gradovima.
Povezanost i transport
Banat je u bliskom susedstvu i veoma dobro povezan sa dva visoko prioritetna Pan- Evropska koridora, što omogućava efikasan transport robe i usluga krajnjim korisnicima: Koridor X, autoput Salzburg- Solun, uključujući saobraćajnice Budimpešta- Beograd i Niš- Sofija- Istambul i Koridor VII: reka Dunav, sa izlazom na Crno More i Severno More preko kanala Rajna- Majna- Dunav. Banat ima gustu i razgranatu saobraćajnu mrežu, što se posebno odnosi na puteve koji su dužine 2234km.
Glavni putevi su na relacijama Beograd- Zrenjanin- Kikinda- Rumunija i Mađarska granica (130 km), Beograd- Pančevo- Vršac- Rumunska granica (120 km), Novi Sad- Zrenjanin- Srpska Crnja- Rumunska granica (110 km). Osim ovih puteva koji su od regionalnog značaja, Banat takođe ima razvijenu i kvalitetnu saobraćajnu mrežu lokalnog karaktera- sva naselja su povezana asfaltim putevima sa opštinskim centrima. Najznačajniji put, i od najvećeg kvaliteta takođe, jeste Beograd- Pančevo- Vršac- Rumunska granica, gde su ostvareni svi uslovi za bezbedno učestvovanje u saobraćaju.
Dve reke koje čine prirodnu granicu Banata- Dunav i Tisa, pružaju uslove koji su neophodni za odvijanje saobraćaja. Reka Tamiš i Begej takođe. Luka „Dunav“ je od strateškog značajna za Banat. Ona se nalazi na 1153 km Dunava i 15 km uzvodno od Beograda. Luka pokriva prostor od 240 ha koji pripadaju opštini Pančevo i imaju najveći promet u državi.
Ekonomija Banata
Ekonomija Banata je uvek bila aktivna i spremna da odgovori na izazove vremena. Ekonomski centri Zrenjanin, Pančevo, Kikinda i Vršac zaslužni su za to što je region postao atraktivno mesto za investitore, što se danas ogleda i u prisustvu brojnih stranih kompanija. Iako je, sa geografske tačke gledišta Banat poljoprivredno područje gde poljoprivreda igra vodeću ulogu u ekonomiji, trend razvoja drugih usluga je na snazi. Pored poljoprivrede, druge tradicionalno razvijene industrije su: prerada hrane, farmaceutska, metalna i tekstilna industija.
Banat ima odličnu geografsku poziciju za sve kompanije koje žele da otvore svoja predstavništva ovde i posluju sa mušterijama iz EU i jugoistočne Evrope. Imajući u vidu blizinu Koridora IV i VII ovo područje je prioritentno za Trans- Evropsku saobraćajnu mrežu, a blizina Pan- Evropskog Koridora X pruža regionu velike mogućnosti za razvoj.
Industrija koja je snažna i jaka, a tu se pre svega misli na proizvodnju i preradu hrane, farmaceutsku i druge industrije, upućuje na to da je u prošlim decenijama Banat imao konzistentan i stabilan ekonomski rast, što nažalost nije bio slučaj i u trazicionom periodu. Inicijativa pokrenuta u skorašnjem periodu bazira se na udruživanju socijalnih i ekonomskih resursa Banata, ugledajući se pritom na znanje, veštine i iskustvo stečeno u periodu industrijskog buma, započinjući stvaranje razvijene i održive ekonomije 21. veka u Banatu.
Intrest Banata je u podržavanju inicijativa kroz stvaranje odgovarajućih uslova za jačanje četrdestet hiljada postojećih MSP-ova, i u potsticanju stranih investicinja kroz izgradnju i opremanje slobodnih i industrijskih zona i tehnoloških parkova.
Posmatrajući prirodne potencijale i ovdašnju tradiciju, sve lokalne samouprave kreirale su sopstvenu politiku ekonomskog razvoja koja je u skladu sa trendovima i potkrepljena je relevantinim dokumentima vezanim za razvoj.
U odnosu na iskustvo i raspoloživ kapacitet radne snage, lokalna samouprava je orijentisana prema pronalaženju stranih investitora, koji su pouzdani i koji u svom poslovanju smatraju prioritetnim znanje i umeće koje neko poseduje.
Zrenjanin, Pančevo, Kikinda i Vršac su najveći industrijski centri u Banatu. Njihova posvećenost stvaranju boljih uslova za razvoj ogleda se u izgradnji poslovne ifrastrukture koja se pridržava zadatih standarda. Ispod u tabeli je lista industrijskih zona i parkova u Banatu koji čekaju nove investitore.
Turizam
Bogato kulturno nasleđe, manastiri, arheološka nalazišta, izvori termalnih i termo- mineralnih voda, lovišta, razvijena mreža kanala i reka samo su neki do neiskorišćenih mogućnosti za razvijeniji turizam u ovom regionu. Budući da je Banat tradicionalno poljoprivredna zemlja, u prethodnim decenijama upravo je ulagano u ovu turističku ponudu i razvijana je ovakva turistička slika Banata. Lovni turizam je izuzetak, koji vuče korene još od aristokratskih zabava. Do pre dve decenije lovni turizam nije bio dovoljno razvijen da bi omogućavao profit, ipak potencijal za tako nešto postoji, s obzirom na to da je 27% teritorije Vojvodine i Banata močvarno zemljište, što je idealno za ovakvu vrstu sporta. Brojni vodni putevi, reke i rečni slivovi, pored velikog broja šuma predstavljaju odgovarajuće okruženje za očuvanje biodiverziteta flore i faune.
U čitavoj Evropi teško je pronaći region kao što je Banat, koji na relativno malom prostoru nudi raznoliku turističku ponudu, koja je bazirana na heterogenosti raspoloživih turističkih resursa i atraktivnim lokacijama. Kao turistička destinacija Banat poseduje raznovrsne i specifične karakteristike koje predstavljaju njegove prednosti u konkurentnom kontekstu, u smislu u kom su te karakteristike udružene u jedinstvenu ekonomsku i prostornu celinu, sa autentičnim obeležjima svih manjih lokacija.
Sa stanovišta resura koje poseduje Banat najveća prednost ogleda se u specifičnosti socio- kulturoloških karakteristika, koje se mogu posmatrati kao „sinteza Evrope“ s obzirom na to da je Banat region koji objedinjuje, na relativno malom prostoru, različite etničke, kulturološke, religijske, jezičke karakteristike sa različitim stilovima življenja. Pored kulturološkog i istorijski ukorenjenog nasleđa koje omogućava ponudu autohtonog proizvoda i promocije stila života koji je karakterističan za Banat (multikulturalnost zajednice, gostoprimstvo i lokalna kuhinja), značajan turistički potencijal ogleda se i u očuvanim prirodnim resursima (reke, kanali i jezera, termalni izvori, bogata flora i fauna, lovišta i zaštićena područja).
Mogućnosti za poboljšanje turizma pretpostavljaju:
- Kontinuirani rast i povećanje intresovanja različitih tržišta za ekološka odredišta, kulturni turizam, seoski turizam i nautički turizam,
- dobra geografska pozicija i umerena klima,
- prirodni potencijal da se privuče relevantni segmet potražnje za selektivne oblike turizma,
- vidljivost visoko kvalitetnog, ne urbanizovanog prostora, tako da se prirodna lepota i resuri mogu očuvati do potrebnog nivoa,
- idealni prirodni preduslovi (termalni izvori) za kreiranje spa ponude visokok kvaliteta i razvijanje zdravstvenog turizma,
- restauracija i promocija kulturnog i istorijskog nasleđa (zamkovi) i starih puteva, koji će dodatno obogatiti turističku ponudu Banata,
- razvijanje održivog lovačkog turizma u Banatu, u podnebljima bogatim faunom,
- nezagađeno, visoko plodno zemljište, koje je dobro za proizvodnju organske hrane.
Region ima brojne turističke vikend ponude. Postoji veliki broj registrovanih lovišta sa bogatom florom i faunom koja predstavljaju potencijal turističkog resursa. Banat poseduje i igralište za golf, koje je prvo takvo izgrađeno igralište u Srbiji. Ceo kompleks pokriva prostor od 45 ha i zadovoljava moderne standarde. Banat pripada nekolicini zemalja Evrope koje imaju bogato lovište. Lovni turizam je tradicionalan i visoko cenjen, na šta ukazuje i retka i neobična divljač koja se ne može naći nigde drugde u Evropi. Prostrano područje, malo povišene lesne zaravni, pesak, brdovite oblasti, šume i močvarna područja predstavljaju odlične uslove za lov na veliku i malu divljač.
Etno turizam u Banatu nudi spektar zanimljivih znamenitosti. Stanovnici Banata, budući specifični, flegmatični ali gostoprimljivi, sa dobrodošlicom dočekuju posetioce zaintresovane da se upoznaju sa životom u ruralnim delovima Banata.
Banat je posebno intresantan za turiste koji su zaintresovani da se upoznaju sa time kako izgleda stapanje prošlosti sa modernim načinom komunikacije. Izolovane farme u Banatu koje se nazivaju „salaši“ sa svojim specifičnostima u pripremanju hrane i kuhinji, mogu se smatrati zaštitnim znakom ovog regiona. Ovakav ambijent i sredina su autentični, atraktivni i koloristični, takođe to su i tradicionalni specijaliteti domaće kuhinje Vojvodine: čvarci, slanina, kobasice, kulen, štrudle, pite sa bundevom.
Neizbežno je na ovakav turizam nadovezati zamkove i letnjikovce koji su izgrađeni u 18, 19. i 20. veku. Zamkovi i letnjikovci su deo kulturološkog identiteta različitih nacija koje su u prošlosti ovde živele i duboko su povezani sa istorijom, kulturom i tradicijom Banata.
Banjski turizam u Banatu ističe se po dugoj tradiciji, primer toga je banja Rusanda u Melencima. Duga tradicija banjskog turizma postoji zahvaljujući termalnim i mineralnim vodama sa lekovitim svojstvima. Banja Rusanda leži na severnoj obali jezera u Melencima, na teritoriji opštine Zrenjanin. Otkako je osnovana 1867. godine banja Rusanda ima dugu tradiciju korišćenja efikasnog i visoko lekovitog blata (mineralni peliod) koji se uzima iz samog jezera.
Banatske opštine i naselja, u pogledu kulturnih i tradicionalnih resura, imaju repertoar lokalnih događaja, koji su u poslednjim decenijama dosegli stepen tradicionalnog:
U Zrenjaninu, svake godine na kraju avgusta, održava se festival „Dani piva“. U 2008. ovaj događaj je posetilo 270 000 ljudi koji su mogli da uživaju u 20 različitih vrsti piva domaćih i stranih pivara. Sajam inovacija, saradnje i preduzetništva (od INOKOOP 2008) održao se kao deo festivala. Bilo je 120 izlagača na sajmu, kako iz Srbije tako i iz susednih zemalja. Sajam je organizovan od strane Zrenjaninske Turističke organizacije i grada Zrenjanina.
Svake godine, sredinom oktobra se tradicionalno održava festival „Dani ludaje“ u Kikindi. Ovaj događaj okupio je 150 000 ljudi u 2007, još posećeniji bio je u 2008. Festival organizuju Kikindska Turistička organizacija i opština Kikinda.
„Đurini dani- Liparske večeri“ je književni događaj koji se održava u čast i sećanje na srpskog pesnika i slikara Đuru Jakšića i održava se svake godine od 1962. u Srpskoj Crnji- rodnom mestu Đure Jakšića. Organizator ovog događaja je Nacionalna Biblioteka Đura Jakšić u Srpskoj Crnji.
Novi Bečej ima dve velike turističe ponude. Jedno je Cvetanje Tise u junu- romantičan i melanholičan ples života i smrti koji u tri sata dugom performansu insekta Palingenia longicauda, poznatom i kao Tisza mayfly, okuplja stotine posetioca kod Tise, na izlazu iz Kanjiže prema Horgošu. Onaj jedinstveni prirodni fenomen u Evropi može se videti samo na reci Tisi u Srbiji i Mađarskoj.
Drugi turistički događaj u Novom Bečeju su Velikogospojinski dani – Velika Gospojina je slava samog grada. Proslava traje četiri dana i obuhvata raznolik sadržaj i program. Centralni program odvija se na keju kod Tise. Manifestacije je prvi put održana 1994. godine i, sudeći po broju posetioca i kvalitetu programa, predstavlja jednu od tri najveće manifestacije u Srbiji.